Σπηλαιο φράγχθι

Το σπήλαιο Φράγχθι, μία θέση τεράστιου αρχαιολογικού ενδιαφέροντος,  βρίσκεται στην απέναντι πλευρά του κόλπου της Κοιλάδας. Έχει μήκος περίπου 150 μ και μέγιστο πλάτος περίπου 45 μ. Το μεγαλύτερο μέρος του καλύπτεται από τεράστιους ογκόλιθους, ενώ στο  πίσω μέρος υπάρχει μικρή λίμνη με υφάλμυρο νερό.

Οι ανασκαφές, που διεξήχθησαν από ομάδα κυρίως Αμερικανών αρχαιολόγων από το 1967 μέχρι το 1976, έφεραν στο φως τεράστιες ποσότητες αρχαιολογικού υλικού (οστά ζώων, απανθρακωμένους σπόρους, θραύσματα αγγείων, κόκαλα ψαριών, ανθρώπινους σκελετούς κλπ.). Επίσης αποκάλυψαν μία σπάνια για τη Μεσόγειο ακολουθία ανθρώπινης κατοίκησης που αρχίζει γύρω στο 40000 π.Χ. και τελειώνει γύρω στο 3000 π.Χ. Τρεις περίοδοι αντιπροσωπεύονται στο Φράγχθι: η Παλαιολιθική, η Μεσολιθική και η Νεολιθική.

Παλαιολιθική εποχή 

Όταν πρωτοκατοικήθηκε γύρω στο 40000 π.Χ., το  σπήλαιο βρισκόταν γύρω στα 5-6 χλμ από την ακτή, αφού η στάθμη της θάλασσας ήταν πολύ χαμηλότερη από την σημερινή. Για πολλές χιλιετίες χρησιμοποιήθηκε από μικρές ομάδες νομάδων κυνηγών που άφησαν πίσω τους αιχμές βελών, κόκαλα θηραμάτων, και πέτρινα μαχαιράκια. Γύρω στο 10000-9000 π.Χ., στο τέλος της Παλαιολιθικής περιόδου και της περιόδου των Παγετώνων, η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε και η απόσταση του  σπηλαίου από την ακτή μειώθηκε στα 3 χλμ. Ούτε τότε όμως κατοικήθηκε μόνιμα. Χρησιμοποιήθηκε και πάλι σαν σταθμός νομαδικών πληθυσμών που κυνηγούν άγρια ζώα, συλλέγουν άγριους καρπούς, ψαρεύουν και μαζεύουν όστρακα για κατανάλωση ή για την κατασκευή κοσμημάτων. Ίσως το πιο σημαντικό εύρημα από αυτή την περίοδο είναι τα κομμάτια οψιανού, ενός ηφαιστειογενούς πετρώματος που προέρχεται από τη Μήλο. Η ανακάλυψη του υποδεικνύει ότι κάποιοι από τους νομάδες που έζησαν στο σπήλαιο ήταν δεινοί θαλασσοπόροι κα ερευνητές.

Μεσολιθική εποχή

Στη Μεσολιθική περίοδο (9000-7000 π.Χ.) η ακτή απέχει περίπου 2 χλμ από το σπήλαιο, το οποίο χρησιμοποιείται πάλι από κυνηγούς, τροφοσυλλέκτες και ψαράδες, όχι όμως μόνο ως χώρος κατοίκησης, αλλά και ως χώρος απόθεσης των νεκρών. Ταφές και καύσεις ενηλίκων και παιδιών βρέθηκαν στα μεσολιθικά στρώματα της σπηλιάς. Άλλα σημαντικά ευρήματα είναι τα εργαλεία από οψιανό και τα κόκαλα  τόνων, κάποιοι από τους οποίους ζύγιζαν μέχρι 200 κιλά! 

Νεολιθική Εποχή

Στην Νεολιθική εποχή (7000-3000 π.Χ.), η στάθμη της θάλασσας είναι ακόμα ψηλότερα και το σπήλαιο απέχει από την ακτή λιγότερο από 1 χλμ. Στο Φράγχθι υπάρχει πλέον ένας μόνιμος οικισμός, ο οποίος εκτείνεται και μπροστά από το σπήλαιο και σήμερα είναι βυθισμένος. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Ο υλικός πολιτισμός είναι πολύ πιο πλούσιος και ποικίλος από παλαιότερα και περιλαμβάνει πήλινα αγγεία, λίθινες αξίνες, μυλόλιθους και ειδώλια. Η στάθμη της θάλασσας συνέχισε να ανεβαίνει στη διαρκεια της Νεολιθικής συρρικνώνοντας τον ζωτικό χώρο της κοινότητας. Μάλλον αυτός ήταν και ένας από τους λόγους για τους οποίους ο οικισμός εγκαταλείφθηκε γύρω στο 3000 π.Χ.